1. Η έρευνα για την δημόσια Υγεία του Ευρωβαρόμετρου, που περιλαμβάνουν τις παθολογίες της (ράντζα, φακελάκι) επαναφέρει και φέτος την διαπιστωμένη ανάγκη μεγάλης μεταρρύθμισης του, που ο ίδιος ο πρωθυπουργός εξήγγειλε στα μέσα του 21 με την αλλαγή λειτουργίας νοσοκομείων (hub and spoke) μεταξύ άλλων πολλών παρεμβάσεων. Η απροθυμία και η αυτοαναφορικότητα των γιατρών και η αδράνεια της κυβέρνησης προστάτεψαν το « παλαιό καθεστώς», η δημόσια συζήτηση περιορίστηκε ξανά στην διαχείριση της πανδημίας, που επιμένει και εναπόκειται στην ψηφιοποίηση και την αργόσυρτη εφαρμογή της Π.Φ.Υ. να επιλύσουν αυτόματα χωρίς ρήξεις τα μεγάλα χρονίζοντα προβλήματα.
2. Δυστυχώς η πανδημία δεν έχει τελειώσει. Είναι σημαντικό όμως αυτή την περίοδο να δημιουργήσουμε ταυτόχρονα τα αναγκαία μεταρρυθμιστικά μέτωπα, νέους δρόμους μετά τα παθήματα της περιόδου και να προετοιμάσουμε πιο συστηματικά μέτρα που δεν αφορούν μόνο την πολιτεία αλλά κάθε δήμο και κάθε οικογένεια. Από την πλευρά της κυβέρνησης, το υπουργείο υγείας έχει ξεκινήσει επιτέλους τη δημιουργία των δικτύων πρωτοβάθμιας υγείας με την συγκρότηση των καταλόγων προσωπικών γιατρών σε όλη την χώρα.
Ατυχώς το επικοινωνιακό μήνυμα που εκπέμπεται περισσότερο προβάλει μια τιμωρητική διάσταση για την εγγραφή στη λίστα ασθενών, παρά την θετική σημασία ενός συμβούλου υγείας σε κάθε σπίτι που ήταν τόσο αναγκαίος τα δυο χρόνια της πανδημίας. Πουθενά όμως δεν φαίνεται η σύνδεση αυτού του πολυαναμενόμενου μέτρου με γενικότερες παρεμβάσεις στο σύστημα υγείας (αναδιοργάνωση δημόσιων νοσοκομείων, υπερδιογκωμένος ιδιωτικός τομέας, επαρκής χρηματοδότηση, νέες μορφές αποτελεσματικής διοίκησης, ευέλικτες εργασιακές σχέσεις, συνέργειες και συνέχεια φροντίδας) πέρα από την ασθμαίνουσα διεκπεραίωση εκκρεμοτήτων και ελλείψεων .
Η Τ.Α μονίμως απασχολημένη – και παγιδευμένη – στα τρέχοντα των δημοτών αδυνατεί να αναλάβει ουσιαστικό ρόλο των πρωτοβάθμιων κοινωνικών υπηρεσιών αλλά και της αποτελεσματικής φροντίδας του περιβάλλοντος λόγω έλλειψης πόρων αλλά κυρίως λόγω έλλειψης κουλτούρας. Στα σχολεία εξ άλλου ο ζήλος της υπουργού για μεταρρυθμίσεις εστιάσθηκε κυρίως στην ανταγωνιστικότητα των ΑΕΙ παρά στη έγκαιρη και συστηματική διαπαιδαγώγηση στο κοινωνικοσχολείο, στην διαμόρφωση συμπεριφορών ευζωίας με την ενεργό υγεία την σωστή σχέση με τα ζώα και το περιβάλλον. Το ολοήμερο επεκτείνεται αλλά δεν εμπλουτίζεται ,η τοπική αυτοδιοίκηση ολιγωρεί και ζητάει πόρους, η κεντρική διοίκηση διεκπεραιώνει και απαιτεί αλλά δεν αλλάζει ,οι άνθρωποι της Υγείας και συναφών επιστημών δεν συνεργάζονται, μεταξύ τους με το κράτος και με την κοινωνία.
3. Και όμως στα μεγάλα διδάγματα της περιόδου είναι η υπερεθνική πολλαπλή συνεργασία όλων των επιστημονικών χώρων αλλά και των κρατών, παρά τους υγειονομικούς εθνικισμούς, μια εμπειρία πρωτόγνωρη και πιθανόν καθοριστική για το μέλλον. Πρώτη φορά αναδείχθηκε τόσο έντονα στην εποχή μας η εξαιρετικά σημαντική αλληλεξάρτηση των ανθρώπων και της υγείας τους με το ζωικό βασίλειο και την κλιματική κρίση σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης ,επαναφέροντας με ένταση την ανάγκη συνεργιών συντονισμών και διεθνών κανόνων. Σε πρακτικό επίπεδο αυτό σημαίνει την διαρκή επικοινωνία και την λειτουργία της πρωτοβάθμιας υγείας με την δημόσια υγεία και τα Νοσοκομεία ,σε μια κοινή Ενιαία στρατηγική, σε μια Ενιαία οπτική , συνολικής και παράλληλης προσέγγισης και των τριών αυτών παραγόντων , ανθρώπων ,ζώων και περιβάλλοντος.
Για αυτό τώρα η στρατηγική ενιαίας υγείας του περίφημου Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης ασθενειών CDC ήδη από το 2014 αλλά και της ευρωπαϊκής επιτροπής(και του ECDC) για διεπιστημονική συνεργασία και ενιαίες δράσεις πρόληψης, αποκτά ιδιαίτερη σημασία μετά την πανδημία, φέρνοντας κοντύτερα γιατρούς κτηνιάτρους, γεωπόνους, υγιεινολόγους, βιολόγους, αυτοδιοικητικούς και εκπαιδευτικούς κλπ. σε μια κοινή προσπάθεια για την υγεία του ανθρώπου των ζώων και του περιβάλλοντος. Και αυτό παρά την δυσπιστία για τον ΠΟΥ και διάφορους διεθνείς, συχνά γραφειοκρατικούς οργανισμούς αξιωματούχων, επαγγελματιών υγείας και ΜΚΗΟ, που σχεδιάζουν και αναλώνονται σε προτάσεις και ακτιβισμούς αμφίβολης αποτελεσματικότητας αλλά υψηλής θεαματικότητας.
4. Η ευρύτερη σημασία της πρόληψης αφορά πια σαν τρόπος όχι σαν τιμωρία, αυτήν την νέα αντίληψη στην πολιτική υγείας, που αντιμετωπίζει πολύ πιο έγκαιρα την μάστιγα των λοιμωδών και των ζωοανθρωπονόσων που αυξάνονται ,όσο και την διαχείριση των χρόνιων νόσων. Μια συνεκτική πολιτική που ελέγχει επιτέλους την τόσο αυξημένη μικροβιακή αντοχή και την αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών αλλά και την ασφάλεια τροφίμων , την διατροφική αλυσίδα και την βιομηχανική κτηνοτροφία αναστέλλοντας τις υπερβολές τους. Χωρίς ιδεοληψίες ,εμμονές, και συχνά ιδιοτελείς σταυροφορίες η συστηματική διαπαιδαγώγηση ενημέρωση και κυρίως εφαρμογή συνέργειες και δια δράση τόσο σε εθνική επιτήρηση όσο και σε δράσεις κοντά στην κοινότητα την καθημερινότητα δεν χάνεται σε διαδρόμους υπουργείων και διατάγματα υποχρεωτικοτήτων.
Η πανδημία θα συνεχίσει σε ένα βαθμό την πορεία της ελπίζουμε όλοι μετατρεπόμενη σταδιακά σε ενδημία, και η ζωή θα επανέρθει (με τους απαραίτητους εμβολιασμούς, τα αντι ιικά και τις λελογισμένες προφυλάξεις ) στους φυσιολογικούς ρυθμούς της. Ο διαρκής όμως βιασμός του περιβάλλοντος, η κλιματική κρίση, η υπερκατανάλωση της τροφικής αλυσίδας με κατάχρηση του αγροδιατροφικού τομέα και η νοσοκεντρική ανθρώπινη στάση με την υπερβολική χρήση φαρμάκων προετοιμάζουν την νέα νυχτερίδα της Γιουχάν. Η φύση εκδικείται.
Μια νέα σχέση, ένας άλλος τρόπος για την ευημερία ,μια νέα ισορροπία στην ενεργό υγεία, ανθρώπων ζώων και περιβάλλοντος πρέπει να κατακτηθεί. Η τωρινή δημιουργία- επιτέλους -δικτύων πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας είναι ακόμα μια ευκαιρία συντονισμού, συνεργασιών, δια δράσεων, αλλαγών συμπεριφοράς και νοοτροπιών μετά τα μαθήματα της πανδημίας. Μένει να αξιοποιηθεί σωστά.
Αντώνης Δημόπουλος, πρώην Γενικός Γραμματέας του υπουργείου Υγείας