Σαράντα χρόνια από την ίδρυση του ΕΣΥ, και μετά από μια ατέλειωτη διελκυστίνδα νομοθετήσεων για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας με πιο πρόσφατα του Στεφανή (04) Κακλαμάνη (06) Άδωνη(014) και Ξανθού (018) και κυρίως μετά την φοβερή εμπειρία της πανδημίας, ήταν σε αναμονή τα τελευταία δυο χρόνια η αντίστοιχη πρωτοβουλία της τωρινής κυβέρνησης.
Ατυχώς το νομοσχέδιο που ψηφίσθηκε απέχει πολύ απ’ το να έχει διδαχθεί τις αδυναμίες και τα λάθη των προηγουμένων προσπαθειών και κυρίως να ανταποκριθεί στη νέα εποχή. Πολλές γενικότητες, πολλές ασάφειες, πολλές καλές προθέσεις, μεγάλες ελλείψεις, ένας όγκος υπουργικών αποφάσεων και ΚΥΑ, να εξειδικεύσει, να λειάνει, να μετακυλήσει, να διαπραγματευθεί, να προωθήσει την υλοποίηση εντός εξάμηνου!
1 Στην οργάνωση του πρωτοβάθμιου χώρου δεν υπάρχει ειρμός, δεν υπάρχει η εσωτερική λογική, τα διακριτά επίπεδα συνάρθρωσης, οι αρμοδιότητες, ο έλεγχος και η λογοδοσία. Ένα ετερόκλιτο σώμα γιατρών, από ΚΥ, πολυϊατρεία, δημοτικά ιατρεία, απλούς ιδιώτες κ.α., αναλαμβάνει ένα επίπονο και συστηματικό έργο με βάση κάποιο καθηκοντολόγιο και με όριο λίστας πολιτών όπως και πλαφόν αμοιβής.
Σε αυτή την εθνική προσπάθεια δεν ορίζεται ούτε σε ποιον αναφέρονται – απροσδιόριστα τοπικά συστήματα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας – ούτε πως συντονίζονται (στα όρια δήμου ? γειτονιάς ? νομού ? περιφέρειας?). Ακόμα η τόσο κρίσιμη επαφή και διασύνδεση με όλους τους άλλους κοινωνικούς εργάτες της όποιας περιοχής ευθύνης (κοιν. λειτουργοί, επισκέπτες υγείας, νοσηλευτές, ψυχολόγοι κλπ) και η διάδραση όλων για πολλαπλασιασμό της αποτελεσματικότητας και κυρίως των παρεχόμενων υπηρεσιών στους πολίτες, δεν καθορίζεται σαφώς
2 Στη διοίκηση καλείται προφανώς ο αναπληρωτής ΥΠΕαρχης να αποτελέσει το κινούν, αυτόν που θα σχεδιάσει και θα υλοποιήσει την ένταξη των γιατρών σε επίπεδο κάθε υγειονομικής περιφέρειας και να επιβλέψει στη σύναψη κατάλληλων συμβάσεων με γιατρούς ανάλογα με τις ανάγκες και ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής.
Επί πρόσθετα, πρέπει μαζί με τον ΥΠΕαρχη να επιτύχουν την εξαιρετικά δύσκολη συνέχεια της πρωτοβάθμιας φροντίδας και περίθαλψης και της νοσηλείας στα νοσοκομεία όπως και της μετανοσοκομειακης φροντίδας, ειδικά σε χρόνια πάσχοντες.
Είναι σε θέση οι τωρινές Υπε με την στελέχωση και την εμπειρία τους να αναλάβουν ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα? Αρκεί ο μηνιαίος συντονισμός σήμερα από το υπουργείο και τον σχολάζοντα μηχανισμό του, και το ΚΕΣΥΠΕ, για να δρομολογήσει μια τέτοια μεγάλη και πολύπλοκη διοίκηση ή θα έπρεπε να προβλεφθεί και να νομοθετηθεί μια task force, τουλάχιστον για μια πρώτη μεταβατική περίοδο?
Ποιος θα αναλάβει επιτέλους δράσεις για συστηματικά προγράμματα πρόληψης και προαγωγής στις διάφορες περιοχές για τους προσδιοριστές υγείας που προκαλούν το 40 με 50% των ασθενειών? Επίσης η πολυδιαφημισμένη από τον πρωθυπουργό αποκέντρωση – με αντίστοιχη μεταφορά πόρων -στην Τοπική Αυτοδιοίκηση ώστε να συμμετάσχει και να συνδράμει σε αυτούς τους σχεδιασμούς και την υλοποίηση τους ξεχάσθηκε.
Πιστεύει πραγματικά κανένας από την κυβέρνηση ότι η υλοποίηση θα προκύψει άκοπα από ένα θεσμικό αυτοματισμό εφαρμογής νόμων που ψηφίζονται ?
3 Η χρηματοδότηση φαίνεται επίσης ασαφής. Μέχρι σήμερα η πρωτοβάθμια δαπάνη ήταν υπολειπομένη από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο κατά το ήμισυ. Το υπουργείο Οικονομικών εγγράφει νέους κωδικούς συστηματικής χρηματοδότησης για τα επόμενα χρόνια ή θα έχουμε την επανάληψη του ΣΥΡΖΑ με τα ΤΟΜΥ και το άγχος του ΕΣΠΑ;
Φθάνει το Ταμείο Ανάκαμψης και τα μπαλώματα στις ήδη υπάρχουσες δομές και τον εξοπλισμό, ή μήπως μια συνέργεια δημόσιου ιδιωτικού θα ήταν πολύ πιο επωφελής για τους πολίτες και κυρίως πολύ πιο φθηνή αλλά με σοβαρό έλεγχο των ροών και καλό προγραμματισμό ?
Η αμοιβή των γιατρών που εξήγγειλε ο υπουργός Υγείας ακούγεται επαρκής με την χρήση του κατά κεφαλήν και το πλαφόν των 2000, παρά τους κινδύνους που περιέχει. Καλείται ωστόσο ο ΕΟΠΥΥ να ενεργοποιηθεί επιτέλους και λειτουργώντας σαν πραγματικό Ταμείο να συνάψει συμβάσεις σε εθνικό επίπεδο με όλους τους ενδιαφερομένους. Θα λειτουργήσει επιτέλους σαν «μονοψώνιο» επιβάλλοντας και τηρώντας απαρέγκλιτα κανόνες σε δημόσιο και ιδιωτικό? Κι ακόμα δεν θα πρέπει να έχει ένα κρίσιμο ανεξάρτητο λόγο τόσο στην οργάνωση όσο και στη διοίκηση, ένα σοβαρό θεσμικό ρόλο αγοραστή προς όφελος των ασφαλισμένων του ή απλά θα καλείται να πληρώνει ?
4 Το μείζον βέβαια σε αυτήν την προσπάθεια είναι το ανθρώπινο δυναμικό που θα πρέπει να ξεφύγει από συντεχνιασμό και ιδιοτέλεια και να πάρει επάνω του σαν αποστολή την δημιουργία των τοπικών δικτύων ΠΦΥ, όχι απλά διεκπεραιώνοντας ένα αριθμό ασθενών.
Το διακύβευμα – για όποιον το καταλαβαίνει – είναι πολύ μεγάλο, καθώς οι γιατροί καλούνται να αναστρέψουν μια παγιωμένη νοσοκεντρική αντίληψη του κόσμου με αντίστοιχη νοσοκομειοκεντρική συμπεριφορά. Θα έχουν απέναντι για να υπερβούν, παγιωμένες πρακτικές μεγάλου μέρους των τωρινών γιατρών ειδικοτήτων της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, την πίεση φαρμακευτικών εταιριών που προσπαθούν να υποκαταστήσουν την τωρινή συνταγογράφηση με καινούργια ακριβότερα φάρμακα, αλλά και τα διαγνωστικά κέντρα υψηλής βιοϊατρικής τεχνολογίας με υπερπληθώρα εξετάσεων
5 Βέβαια ο μεγάλος κριτής θα είναι η κοινωνία η οποία μέχρι τώρα δεν έχει πειστεί σε έναν άλλο τρόπο, αυτόν της διατήρησης της ενεργούς υγείας και της διαφορετικής στάσης απέναντι στους παράγοντες κινδύνου. Είναι χαρακτηριστική η αδιαφορία έως άρνηση του κόσμου στα ΤΟΜΥ που γρήγορα εκφυλίσθηκαν σε συνταγογραφικά κέντρα, πιέζοντας ασφυκτικά μαζί με τους ιδιώτες γιατρούς μέσω της πολυφαρμακίας, τη δημόσια φαρμακευτική δαπάνη των 2 δις, με το απίστευτο περσινό clawback του 1,3 δις ευρώ και με μεγάλη επιβάρυνση της συμμετοχής απ’ τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς.
Ο κόσμος βγαίνει από μια δεκαετή μνημονιακή πραγματικότητα έχοντας διαπαιδαγωγηθεί στο ότι κάθε μέτρο σημαίνει περικοπή και κάθε μεταρρύθμιση, εκσυγχρονισμός ακόμα και προφανής εξορθολογισμός είναι τοξικός.
Θεωρεί με καχυποψία ότι και η τωρινή προσπάθεια υποκρύπτει gatekeeping, έλεγχο πρόσβασης, και συνακόλουθα άλλη μια περιστολή παροχών και δικαιωμάτων. Ωστόσο η εμπειρία της πανδημίας και η έλλειψη συστηματικής βοήθειας σε κάθε γειτονιά, η ανάγκη της ειδικής μεταχείρισης των ασθενών με χρόνιες παθήσεις, αλλά και η απουσία της κατ’ οίκον φροντίδας των υπέργηρων και ανήμπορων, ήταν καταλυτικές εμπειρίες.
Η στιγμή είναι κρίσιμη για τη δημιουργία ενός δικτύου εθνικής εμβέλειας πρωτοβάθμιου χώρου που μπορεί να ανατρέψει μακροχρόνιες παθογένειες και στρεβλώσεις των υπηρεσιών υγείας. Πρόκειται για ένα συνολικό αναπροσανατολισμό του συστήματος και όχι για τον πρόσκοπο που περνάει την γιαγιά απ’ τον δρόμο
Σε κάθε περίπτωση ότι και να γίνει για την ΠΦΥ στη χώρα είναι καλό, φθάνει να πείσει να εμπνεύσει και να προσφέρει ουσιαστικά στη φροντίδα υγείας όλων και να μην απογοητεύσει για μία ακόμα φορά ειδικά τους ταλαιπωρημένους πολίτες, μετά τη δεύτερη χρονιά πανδημίας που δεν ξέρουμε ακόμα πόσο θα διαρκέσει.
Αντώνης Δημόπουλος, πρώην Γενικός Γραμματέας του υπουργείου Υγείας