Πρεσβυακουσία και γνωσιακές διαταραχές

Η πρεσβυακουσία, ή η απώλεια ακοής που σχετίζεται με την ηλικία, χαρακτηρίζεται από σταδιακή μείωση της ακοής, κυρίως σε υψηλές συχνότητες, συνοδευόμενη συχνά από δυσκολία κατανόησης της ομιλίας. Το φαινόμενο αυτό αυξάνεται με την ηλικία, επηρεάζοντας περίπου το 40% των ατόμων άνω των 50, και το 72% άνω των 70 ετών.

Η βαρηκοΐα είναι η τρίτη πιο συχνή χρόνια πάθηση στην τρίτη ηλικία, μετά την υπέρταση και την αρθρίτιδα, και αναμένεται ότι το 2050 το 25% των ενηλίκων θα έχει κάποιο βαθμό απώλειας ακοής. Ωστόσο, μόνο λιγότερο από 10% των ατόμων άνω των 45 ετών με βαρηκοΐα χρησιμοποιούν ακουστικά βοηθήματα, και συνήθως τα προμηθεύονται αρκετά χρόνια μετά τη διάγνωση.

Η πρεσβυακουσία μπορεί να προκαλέσει αυξημένη προσπάθεια κατά την ακρόαση, οδηγώντας τα ηλικιωμένα άτομα σε κοινωνική απομόνωση, καταθλιπτικά συμπτώματα, μειωμένη δραστηριότητα και χειρότερη ποιότητα ζωής.

Ερευνητικά δεδομένα έχουν δείξει ότι η βαρηκοΐα σχετίζεται με τη γνωσιακή έκπτωση και την άνοια, που είναι σημαντικό πρόβλημα υγείας με σοβαρές επιπτώσεις. Η βαρηκοΐα μπορεί να επιταχύνει τη γνωσιακή έκπτωση κατά 30-40%, με τις πιθανότητες άνοιας να αυξάνονται όσο πιο σοβαρή είναι η βαρηκοΐα. Αν και είναι σαφές ότι η απώλεια ακοής αποτελεί παράγοντα κινδύνου για άνοια, παραμένει το ερώτημα αν αυτή η σχέση οφείλεται σε κοινούς παράγοντες ή σε μια αιτιολογική συσχέτιση.

Οι θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί για την εξήγηση του φαινομένου είναι:

Α) Η θεωρία του κοινού αιτιολογικού παράγοντα

Η θεωρία του κοινού αιτιολογικού παράγοντα προτείνει ότι νευροεκφυλιστικές ή αγγειακές διαταραχές σχετίζονται τόσο με την πρεσβυακουσία όσο και με την έκπτωση των γνωσιακών λειτουργιών. Οι πιθανοί κοινοί αιτιολογικοί παράγοντες περιλαμβάνουν τη μικροκυκλοφοριακή ανεπάρκεια, τη γενική κατάσταση υγείας, γενετικούς παράγοντες και το οξειδωτικό stress.

Παράγοντες που σχετίζονται με τον αγγειακό κίνδυνο, όπως η αθηροσκλήρωση (χρόνια φλεγμονή των αιμοφόρων αγγείων), το κάπνισμα και ο διαβήτης, επηρεάζουν αρνητικά τόσο την ακοή όσο και τη γνωσιακή λειτουργία. Αντίθετα, έρευνες έχουν δείξει ότι ορισμένα θρεπτικά συστατικά (π.χ. φυλλικό οξύ, φλαβονοειδή, βιταμίνη D και κάποια λιπίδια), ομάδες τροφίμων (όπως θαλασσινά, λαχανικά, φρούτα) και διατροφικά πρότυπα (όπως η μεσογειακή διατροφή) προστατεύουν τη γνωσιακή λειτουργία των ενηλίκων.

Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις ότι μια υγιεινή διατροφή, η μέτρια κατανάλωση καφέ και αλκοόλ, καθώς και τα συμπληρώματα φυλλικού οξέος, βιταμινών Α, Ε και C, βοηθούν στην πρόληψη της βαρηκοΐας στη μέση και τρίτη ηλικία.

Όσον αφορά γενετικούς παραγοντες, το γονίδιο της απολιποπρωτεΐνης Ε έχει συνδεθεί με νευροεκφυλιστικές ασθένειες, και ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι γονίδιο (αλληλόμορφο APOE-e4) που σχετίζεται με τη νόσο του Alzheimer, μπορεί να συνδέεται και με τη βαρηκοΐα. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι ο εγκέφαλος είναι ευάλωτος στο οξειδωτικό στρες.

Παράγοντες που συντελούν σε αυτό περιλαμβάνουν τα ακόρεστα λιπίδια, τη γλυκόζη, και ορισμένα ενεργά μέταλλα.
Σύμφωνα με την υπόθεση του κοινού αιτίου, η γνωσιακή έκπτωση συμβαίνει ταυτόχρονα και ανεξάρτητα από την εμφάνιση της βαρηκοΐας, λόγω διαφόρων νευροπαθολογικών, τοξικών ή εκφυλιστικών αιτιών.

Β) Η θεωρία των αλυσιδωτών αλλαγών και της κοινωνικής απομόνωσης

Αυτή η θεωρία λέει ότι η πρεσβυακουσία μπορεί να οδηγήσει σε άνοια είτε άμεσα, επειδή μειώνονται τα αισθητηριακά ερεθίσματα και αλλάζει η δομή του εγκεφάλου μέσω αλυσιδωτών καταστάσεων και αλλαγών που συμβαίνουν , είτε έμμεσα, λόγω της κοινωνικής απομόνωσης που βιώνουν τα άτομα με βαρηκοΐα.

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ηλικιωμένοι με προβλήματα ακοής εμφανίζουν μικρότερο όγκο στον πρωτογενή ακουστικό φλοιό του εγκεφάλου, πιθανόν λόγω της μειωμένης διέγερσης της περιοχής αυτής. Η μείωση αυτή του όγκου αφορά τον συνολικό εγκεφαλικό όγκο και ειδικά τον δεξιό κροταφικό λοβό, ο οποίος είναι σημαντικός για την επεξεργασία του λόγου, της μνήμης και των αισθήσεων, περιοχές που επηρεάζονται σε πρώιμα στάδια της άνοιας ή της νόσου Alzheimer.

Τα άτομα με απώλεια ακοής δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν, κάτι που μπορεί να περιορίσει τις κοινωνικές τους δραστηριότητες και να οδηγήσει σε απομόνωση, απάθεια και κατάθλιψη. Έρευνες δείχνουν ότι η κοινωνική απομόνωση αυξάνει τον κίνδυνο για γνωσιακά προβλήματα και πιο γρήγορη πνευματική έκπτωση.

Γ) Η θεωρία της γνωσιακής υπερφόρτισης

Σύμφωνα με τη θεωρία της γνωσιακής υπερφόρτισης για έναν άνθρωπο με προβλήματα ακοής, η προσπάθεια να ακούσει και να καταλάβει ομιλία απαιτεί πολύ περισσότερη προσοχή και συγκέντρωση απ’ ό,τι σε ένα άτομο με κανονική ακοή.

Η απώλεια ακοής κάνει τα ηχητικά σήματα να φτάνουν πιο αδύναμα, οπότε χρειάζονται περισσότεροι “γνωσιακοί πόροι” για την κατανόηση αυτών των σημάτων στον ακουστικό φλοιό. Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί «πόρους» που κανονικά θα πήγαιναν σε άλλες διεργασίες, οδηγώντας σε εξάντληση των πνευματικών αποθεμάτων.

Όταν ο εγκέφαλος χρειάζεται συνεχώς πολλή ενέργεια για την επεξεργασία του ήχου για πολλά χρόνια, μπορεί να προκληθούν αλλαγές στη δομή του και να επηρεαστούν αρνητικά άλλες νοητικές λειτουργίες, όπως η μνήμη. Έτσι, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος όπου όλο και λιγότεροι «πόροι» μένουν διαθέσιμοι για την ακουστική αντίληψη.

Οι μελέτες για την προσπάθεια ακρόασης χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους και τεχνικές, με πιο αξιόπιστες αυτές που βασίζονται σε εγκεφαλογραφήματα, και μέτρηση της διαμέτρου της κόρης του ματιού.

Συμπεράσματα

Τα δεδομένα από σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι η απώλεια ακοής που σχετίζεται με την ηλικία και η γνωσιακή έκπτωση, συμπεριλαμβανομένης της άνοιας, δεν είναι απλώς ανεξάρτητες παθήσεις που εμφανίζονται παράλληλα λόγω γήρατος, αλλά συνδέονται μεταξύ τους αιτιολογικά.

Έρευνες, όπως η μελέτη της Baltimore Longitudinal Study of Aging και άλλες, καταδεικνύουν ότι η βαρηκοΐα αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας. Ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται ανάλογα με το βαθμό της βαρηκοΐας, ενώ η χρήση ακουστικών βαρηκοΐας φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο γνωσιακής έκπτωσης.

Μελέτες αποκαλύπτουν ότι η απώλεια ακοής μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλικές μεταβολές, όπως διασταυρούμενη πλαστικότητα και ανακατανομή εγκεφαλικών περιοχών, οι οποίες οδηγούν σε αυξημένη χρήση του ακουστικού φλοιού για την επεξεργασία οπτικών και σωματοαισθητικών ερεθισμάτων.

Αυτές οι μεταβολές, που μπορεί να εμφανιστούν ακόμη και σε ήπια βαρηκοΐα, προκαλούν γνωσιακή εξάντληση και δυσλειτουργίες σε άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες, όπως η μνήμη εργασίας.

Επιπλέον, μελέτες έχουν δείξει ότι η ακουστική ενίσχυση με ακουστικά βαρηκοΐας ή κοχλιακά εμφυτεύματα μπορεί να ανατρέψει τις εγκεφαλικές μεταβολές που προκαλούνται από την πρεσβυακουσία, ενώ βελτιώνει τη γνωσιακή απόδοση και την αντίληψη της ομιλίας. Η έγκαιρη παρέμβαση φαίνεται να έχει σημαντικά οφέλη, τόσο για την πρόληψη όσο και για την αναστροφή των επιπτώσεων της απώλειας ακοής στις γνωσιακές λειτουργίες.

Πηγές
1. Thomson RS, Auduong P, Miller AT, Gurgel RK. Hearing loss as a risk factor for dementia: A systematic review. Laryngoscope Investig Otolaryngol 2017;2:69-79.
2. Loughrey DG, Kelly ME, Kelley GA, Brennan S, Lawlor BA. Association of Age-Related Hearing Loss With Cognitive Function, Cognitive Impairment, and Dementia: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg 2018;144:115-26.
3. Johnson JCS, Marshall CR, Weil RS, Bamiou DE, Hardy CJD, Warren JD. Hearing and dementia: from ears to brain. Brain 2021;144:391-401.
4. Yeo BSY, Song HJJMD, Toh EMS, Ng LS, Ho CSH, Ho R, et al. Association of Hearing Aids and Cochlear Implants With Cognitive Decline and Dementia: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Neurol 2023;80:134-41.
5. Ying G, Zhao G, Xu X, Su S, Xie X. Association of age-related hearing loss with cognitive impairment and dementia: an umbrella review. Front Aging Neurosci 2023;15:1241224.

Θεογνωσία Χειμώνα, MD, PhD
Ωτορινολαρυγγολόγος, Χειρουργός Κεφαλής &Τραχήλου
Διευθύντρια ΕΣΥ
Γενικό Νοσοκομείο Χανίων